Giriş
İklim değişikliği, yalnızca çevresel bir tehdit değil; aynı zamanda sosyal adaleti, toplumsal eşitliği ve kırılgan grupların yaşam hakkını etkileyen çok boyutlu bir krizdir. Kadınlar, özellikle kırsal bölgelerde iklim değişikliğinin etkilerine karşı en fazla etkilenen gruplar arasında yer almakta; aynı zamanda çözüm süreçlerinde de önemli aktörler olmaktadır.
Kazakistan’da kırsal nüfusun yaklaşık %40’ı kadınlardan oluşmaktadır. Kadınlar tarımsal üretimde, aile çiftliklerinde, hayvancılıkta, gıda saklamada ve su kullanımında aktif roller üstlenmektedir. Ancak kadınların bu üretim zincirlerindeki katkısı görünür olmamakta, iklim politikalarındaki temsili sınırlı kalmaktadır. Son yıllarda kadın kooperatiflerinin kurulması, iklim-akıllı tarım uygulamalarının yaygınlaşması ve yerel projelere kadın katılımının artırılması gibi gelişmeler bu tabloyu dönüştürmektedir.
Bu analiz, Kazakistan’da kırsal alanda yaşayan kadınların iklim değişikliğiyle mücadelede oynadığı rolü, karşılaştıkları yapısal engelleri, katılım fırsatlarını ve iklim dirençliliğini artıran stratejileri ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Bağlam ve Arka Plan
Kazakistan’da kadınların tarımsal üretime katkısı uzun yıllardır sürmektedir. Ancak bu katkı çoğunlukla hane içi sorumluluklarla sınırlı tutulmuş, karar alma süreçlerine yansımamıştır. 2015 Paris Anlaşması sonrasında Kazakistan iklim eylem planlarını hazırlamış; fakat bu planlarda kadınların rolü uzun süre yeterince yer bulmamıştır.
2020’li yıllarda toplumsal cinsiyet eşitliği kavramının sürdürülebilir kalkınma ile ilişkilendirilmesiyle birlikte, özellikle kırsal bölgelerde kadınların iklim direncine katkısı fark edilmeye başlanmıştır. Yerel kadın dernekleri, BM destekli projeler, kadın kooperatifleri ve eğitim programları bu dönüşümün yapı taşlarını oluşturmaktadır.
Orta Asya toplumlarında kırsal kadınlar geleneksel olarak üretim ve ailevi sorumlulukları bir arada yürütmüştür. Ancak Sovyet sonrası dönemde erkek göçü ve tarımın özelleştirilmesiyle birlikte kadınlar kırsalda daha da merkezi rol oynamaya başlamıştır. Buna karşın, iklim değişikliğiyle ilgili projelerde kadınların temsili hâlâ sınırlıdır.
Veriler ve Temel Bulgular
Somut Veriler ve Gözlemler
- Kazakistan’da kırsal tarım iş gücünün %45’i kadınlardan oluşmaktadır.
- Kadın kooperatiflerinin sayısı 2015’te 12 iken, 2023 itibarıyla bu sayı 87’ye ulaşmıştır.
- FAO ve UNDP tarafından desteklenen “Kırsal Kadınlar İçin İklim Akıllı Tarım” projesi kapsamında 2.400 kadın çiftçi eğitim almıştır.
- Su komitelerinde kadın temsili kırsalda yalnızca %10 civarındadır.
- Yerel gıda üretimi yapan kadın girişimciler, çoğunlukla iklim risklerine karşı sigortasız çalışmaktadır.
2010 öncesinde kadınların tarım politikalarında ve iklim planlarında temsili neredeyse yokken, 2020 sonrası dönemde uluslararası destekli projelerle kadın liderliğinde iklim direnci örnekleri artmıştır. Ancak bu gelişmeler halen sınırlı bölgelerde ve kısa vadeli projeler şeklinde kalmaktadır.
Neden-Sonuç İlişkisi
Sebepler
- Cinsiyet Eşitsizliği: Karar alma mekanizmalarında kadınların temsili düşüktür, bilgiye erişimleri sınırlıdır.
- Eğitim ve Finansmana Erişim Engelleri: Kadınlar çoğunlukla resmi kooperatif ve kredi sistemlerinin dışında kalmaktadır.
- Toplumsal Roller: Kadınların üretici rolü görünmez kılınmakta, destek politikaları genellikle erkek çiftçiler üzerinden yürütülmektedir.
- İklim Değişikliğinin Eşitsiz Etkisi: Kadınlar su krizi, gıda yetersizliği, afetler gibi konularda daha fazla yük taşımaktadır.
Sonuçlar
- Kısa Vadeli: Kadın çiftçilerin bilgi eksikliği, düşük verim, düşük gelir, sağlık sorunları.
- Uzun Vadeli: Gıda güvenliğinin zayıflaması, kadın yoksulluğunun derinleşmesi, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin artması, iklim direncinin düşük kalması.
Alternatif Görüşler ve Senaryolar
Olası Senaryolar
Senaryo A – Kapsayıcı İklim Politikaları ile Güçlenen Kırsal Kadınlar:
Kadınlar kooperatifleşme, eğitim, finansmana erişim ve tarım teknolojilerine entegrasyon yoluyla iklim dirençli aktörlere dönüşür. Yerel yönetimler, kadınların su yönetimi ve afet hazırlığı süreçlerine dahil edilmesini zorunlu hale getirir.
Senaryo B – Mevcut Yaklaşım Sürer, Kadınlar Sistem Dışı Kalır:
Kadınların bilgiye ve finansmana erişimi gelişmez. Cinsiyet körü politikalar devam eder. Kırsal bölgelerde iklim felaketleri arttıkça kadınların kırılganlığı daha da derinleşir.
Olası Riskler ve Fırsatlar
Riskler:
- Kadınların eğitim, teknoloji, bilgi ve kredilere erişememesi
- Kadın emeğinin karşılıksız kalması
- Kadınlara yönelik projelerin sürdürülebilir olmaması
Fırsatlar:
- Kadın liderliğindeki tarım kooperatiflerinin yaygınlaştırılması
- Kırsal kadınlar için iklim-akıllı teknoloji kullanımının teşviki
- Kadınların yerel su komitelerine, afet hazırlık sistemlerine entegrasyonu
- Uluslararası kalkınma fonlarının kırsal kadınları hedeflemesi
Sonuç ve Değerlendirme
Kazakistan’da kırsal kadınlar, iklim değişikliğinin hem mağduru hem de çözüm ortağıdır. Onların bilgiye, teknolojiye ve finansal kaynaklara erişiminin artırılması yalnızca toplumsal cinsiyet eşitliği değil, aynı zamanda ülkenin gıda güvenliği, su yönetimi ve iklim adaptasyonu açısından da stratejik öneme sahiptir.
Yapılması Gerekenler
Kısa Vadede:
- Kadın çiftçiler için özel iklim-akıllı tarım destek programları oluşturulmalı
- Su komitelerinde kadın temsili zorunlu hale getirilmeli
- Kadınlara yönelik yerel afet eğitimleri düzenlenmeli
- Kadın kooperatifleri finansal ve teknik açıdan güçlendirilmeli
Uzun Vadede:
- Kadın liderliğinde kırsal kalkınma stratejisi oluşturulmalı
- Tarım ve çevre politikalarında toplumsal cinsiyet etkisi analizi zorunlu hale getirilmeli
- Kırsal kadınlar için iklim direnci ölçüm endeksi geliştirilmeli
- Üniversitelerde “kadın ve iklim” temalı araştırma merkezleri kurulmalı
Kaynakça
- FAO – Rural Women and Climate Resilience in Central Asia (2023)
- UNDP Kazakhstan – Gender and Climate Adaptation Projects (2022)
- Kazakistan Ulusal İstatistik Kurumu Tarım ve Cinsiyet Verileri
- EBRD – Gender-Smart Investments in Agriculture
- OECD – Gender Equality and Environmental Sustainability Nexus (2021)
Lamiya Humbat- Gıda Mühendisi
https://www.linkedin.com/in/lamiyaagayeva2000/
İlk yorum yapan siz olun