AZERBAYCAN’DA YÖNETİM SİSTEMLERİNİN KURUMLAR AÇISINDAN ÖNEMİ VE STRATEJİK ROLÜ

Giriş

Küreselleşen ekonomi, dijitalleşen yapılar, artan rekabet ve sürdürülebilirlik beklentileri kurumları sistematik bir yönetim anlayışına yönlendirmiştir. Bu bağlamda ISO tabanlı yönetim sistemleri (ISO 9001, ISO 14001, ISO 45001, ISO 27001, ISO 50001 gibi) sadece kalite yönetimi için değil; çevre, iş sağlığı, bilgi güvenliği ve enerji verimliliği gibi çok boyutlu kurumsal ihtiyaçlar için temel bir araç haline gelmiştir.

Azerbaycan, son 15 yılda kamu ve özel sektörde kurumsallaşma çabalarını artırmış, birçok alanda uluslararası yönetim sistemlerinin uygulanmasına başlamıştır. Ancak bu sistemlerin yaygınlaştırılması, etkinliği ve sürdürülebilirliği halen gelişim aşamasındadır. Kurumların uluslararası pazarlarda rekabet edebilirliği, yatırım alabilirliği, çalışan bağlılığı ve toplumsal itibarı bu sistemlerin uygulanması ile doğrudan ilişkilidir.

Bu analiz, Azerbaycan’daki kamu ve özel sektör kurumlarında yönetim sistemlerinin uygulanma düzeyini, getirdiği avantajları, karşılaşılan zorlukları ve gelecek perspektiflerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Bağlam ve Arka Plan

Azerbaycan’da yönetim sistemleri ilk kez petrol ve enerji sektörlerinde, özellikle yabancı ortaklı projelerde uygulanmaya başlamıştır. 2000’li yılların başında ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi, ardından çevre (ISO 14001) ve iş sağlığı (ISO 45001) sistemleri ön plana çıkmıştır. Son 10 yılda ise bilgi güvenliği (ISO 27001) ve enerji yönetimi (ISO 50001) konuları gündeme gelmiştir.

Devlet kurumları da Avrupa Birliği ile yapılan iş birlikleri ve dijital kamu hizmetleri kapsamında ISO standartlarını benimsemeye başlamıştır. Aynı şekilde, Azerbaycan’ın yatırım ortamını iyileştirme hedefleri ve sürdürülebilir kalkınma planları çerçevesinde bu sistemler teşvik edilmektedir.

Güney Kafkasya’da jeopolitik istikrarsızlık, enerji arz güvenliği, iklim değişikliği ve toplumsal değişimler gibi dinamikler, yönetim sistemlerini kurumsal riskleri yönetme ve direnç oluşturma açısından daha kritik hale getirmiştir. Ayrıca Türk Devletleri Teşkilatı, Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler ile kurulan yapısal ilişkilerde bu sistemlerin varlığı önemli bir referans olarak kabul edilmektedir.

Veriler ve Temel Bulgular

• 2023 yılı itibarıyla Azerbaycan’da ISO 9001 belgesine sahip firma sayısı: ~1.800
• ISO 14001 sertifikalı kurum sayısı: ~400
• ISO 45001 (İş Sağlığı ve Güvenliği) uygulayan kurum sayısı: ~220
• ISO 27001 (Bilgi Güvenliği) uygulaması kamu sektöründe %15’in altında

Önceki Durumlarla Karşılaştırma

2010 yılında ISO belgeleri daha çok “müşteri talebi” doğrultusunda alınırken, 2020 sonrasında stratejik yönetim, sürdürülebilirlik ve uluslararası finansman gereklilikleri doğrultusunda içselleştirilmeye başlanmıştır.

Neden-Sonuç İlişkisi

1. Yatırım ve Finansman İhtiyacı: Uluslararası yatırımcılar ve finans kurumları, yönetim sistemlerine sahip şirketleri daha güvenilir bulmaktadır.
2. Yasal ve Regülasyonel Baskılar: Artan çevre ve iş sağlığı yükümlülükleri, yönetim sistemlerinin benimsenmesini zorunlu kılmıştır.
3. Rekabet Avantajı Sağlama: Kaliteyi belgeleyerek uluslararası pazarlara erişim sağlamak isteyen firmalar ISO belgelerine yönelmektedir.
4. Kurumsal Risk Yönetimi: Özellikle bilgi güvenliği ve iş sürekliliği gibi alanlarda risklerin kontrol altına alınmasında yönetim sistemleri etkili rol oynamaktadır.
5. İç Verimlilik ve Süreç Disiplini: Süreçlerin tanımlanması, performans göstergeleri ve sürekli iyileştirme mantığı ile iç verimlilik artmaktadır.

Sonuçlar

• Kısa Vadeli: Organizasyonel şeffaflık, denetim kolaylığı, çalışan bağlılığında artış.
• Uzun Vadeli: Sürdürülebilirlik, uluslararası akreditasyon, dijitalleşmeye uyum, krizlere karşı dirençlilik.

Alternatif Görüşler ve Senaryolar

Senaryo A – Entegre Yönetim Sistemleri ile Kurumsal Sıçrama

Kamu ve özel sektör ISO 9001, ISO 14001, ISO 27001, ISO 50001 gibi sistemleri entegre ederek sürdürülebilir kurumsal yapılar oluşturur. Üniversitelerle iş birliği yapılır, mesleki yeterlilik artırılır. “Yönetim Sistemleri Akademisi” gibi ulusal oluşumlar kurulabilir.

Senaryo B – Belgelendirme Odağında Yüzeysel Uygulama

Sistemler yalnızca sertifika almak için kurulur. Uygulama sahada zayıf kalır. Denetimler şekilsel olur. Sistemin kuruma faydası düşük olur. Bu durumda çalışan motivasyonu azalır, kurumsallaşma yerleşmez.

Riskler ve Fırsatlar

Riskler:

• Üst yönetim desteği olmadan kurulan sistemlerin kısa sürede işlevsizleşmesi
• Kalifiye insan kaynağı eksikliği
• Yerel denetim kültürünün gelişmemiş olması

Fırsatlar:

• Avrupa Yeşil Mutabakatı ve CBAM gibi uyum süreçlerine katkı
• Türk Devletleri arasında teknik standart uyumu ve ticaret kolaylığı
• Kurum içi kültürel dönüşüm ve kurumsal kapasite artışı

Sonuç ve Değerlendirme

Genel Değerlendirme

Yönetim sistemleri, Azerbaycan’daki kurumlar için sadece kalite ve uyum araçları değil, aynı zamanda stratejik planlama, uluslararasılaşma ve kurumsal dayanıklılık süreçlerinin omurgasıdır. Özellikle sürdürülebilir kalkınma, dijital dönüşüm ve uluslararası iş birlikleri çerçevesinde bu sistemler kaçınılmaz hale gelmektedir.

Yapılması Gerekenler

Kısa Vadede:

• Kamu alımlarında ISO belgelerine sahip şirketlere öncelik verilmesi
• KOBİ’lere yönetim sistemi kurulumunda devlet teşviki
• Yönetim sistemlerine dair üniversite-sektör iş birlikleri kurulması

Uzun Vadede:

• Entegre yönetim sistemleri çerçevesinde ulusal strateji hazırlanması
• Tüm büyük şirketler için ISO 9001, 14001, 27001 zorunlu hale getirilmesi
• Akreditasyon sistemlerinin geliştirilmesi, uluslararası tanınırlığın artırılması

Vusal Abbaszada

YÖNETİM SİSTEMLERİ UZMANI