KAZAKİSTAN'DA ESG (Çevresel, Sosyal ve Yönetişim) YATIRIMLARININ YÜKSELİŞİ VE FİNANSAL KURUMLARIN ROLÜ

Giriş

Son yıllarda küresel yatırım dünyasında giderek daha fazla önem kazanan ESG (Environmental, Social and Governance – Çevresel, Sosyal ve Yönetişim) kriterleri, yatırım kararlarını şekillendirmede merkezi bir rol oynamaktadır. Bu yaklaşım, yalnızca finansal getiri beklentisini değil; aynı zamanda şirketlerin çevresel etkilerini, toplumsal katkılarını ve yönetişim kalitesini de değerlendirmeye dahil etmektedir. Bu küresel eğilim, Orta Asya’nın stratejik ülkelerinden biri olan Kazakistan’da da dikkat çekici bir ivme kazanmıştır.

Kazakistan, doğalgaz, petrol, maden ve uranyum gibi kaynaklarıyla doğal kaynak temelli bir ekonomiye sahiptir. Ancak son dönemde ülkenin sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda düşük karbonlu yatırımlar, yeşil tahviller ve ESG uyumlu finansal araçlar gündeme gelmiştir. Kazakistan bankacılık sektörü de bu dönüşümün merkezinde yer alarak, ESG kriterlerini kurumsal yapılarına entegre etmeye başlamıştır.

Bu analiz, Kazakistan’da ESG yatırım eğilimlerini incelemeyi, finansal kurumların bu süreçteki rolünü ve sürdürülebilir finansman araçlarının gelişimini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, mevcut eğilimlerin risklerini, fırsatlarını ve gelecek perspektiflerini de ortaya koyacaktır.

Bağlam ve Arka Plan

Kazakistan’ın ESG ile tanışması 2015 Paris İklim Anlaşması sonrasında başlasa da, bu alandaki somut adımlar özellikle 2020 sonrası hız kazanmıştır. 2021 yılında ülke karbon nötr olma hedefini 2060 olarak belirlemiş ve sürdürülebilir finansman alanında yasal çerçeve çalışmaları başlatılmıştır. Aynı dönemde Kazakistan Merkez Bankası, yeşil finans konusunda politika belgeleri yayınlamış ve bankaların iklim risklerini raporlamasını teşvik etmiştir.

Sovyetler Birliği sonrası dönemde piyasa ekonomisine geçiş süreci yaşayan Kazakistan, son 20 yılda enerji temelli büyüme modeline odaklanmıştır. Ancak bu modelin çevresel maliyetleri hem ülke içinde hem de küresel pazarlarda sorgulanır hale gelmiştir. Özellikle Avrupa Birliği’nin uygulamaya koyduğu CBAM (Karbon Sınır Ayarlama Mekanizması), Kazak ihracatçı firmaların düşük karbonlu üretime yönelmesini zorunlu kılmıştır.

Veriler ve Temel Bulgular

Somut Veriler ve Gözlemler

Kazakistan’da ilk yeşil tahvil ihracı 2020 yılında yapılmış olup, Astana International Financial Centre (AIFC) öncülüğünde gelişmiştir.
2023 sonu itibarıyla ülkede toplam ESG temalı finansman hacmi 1 milyar doları aşmıştır.
Ulusal İstatistik Komitesi’ne göre, büyük bankaların yalnızca %22’si 2023 yılında iklim risklerine dair finansal raporlama yapmıştır.
2024 yılında Kazakistan Merkez Bankası, “ESG Raporlama Rehberi”ni yayınlamış ve büyük ölçekli bankalara gönüllü raporlama çağrısında bulunmuştur.
EBRD, IFC ve ADB gibi çok taraflı kalkınma bankaları, Kazakistan’da ESG temelli projelere finansman sağlamaya başlamıştır.

2015 öncesinde ESG kavramı ülkede bilinmezken, 2020 sonrasında ESG danışmanlık hizmetleri, sürdürülebilir yatırım fonları ve bankacılık sektörü stratejilerinde bu kavramlar görünür hale gelmiştir. ESG, yalnızca çevreci bir algı değil, artık finansal risk yönetimi yaklaşımı olarak da görülmektedir.

Neden-Sonuç İlişkisi

Sebepler

Karbon Yoğun Sektörlerin Dönüşüm Zorunluluğu: Enerji ve maden sektörleri AB pazarına erişim sağlamak için karbon ayak izlerini azaltma baskısıyla karşı karşıyadır.
Yabancı Yatırımcı Talepleri: Uluslararası fonlar ve yatırımcılar, yalnızca ESG uyumlu projelere finansman sağlamaktadır.
Finansal Kurumların Risk Algısındaki Değişim: Bankalar, iklim değişikliği risklerini kredi riski ve yatırım riski olarak değerlendirmeye başlamıştır.
Yumuşak Güç ve Uluslararası İmaj: Kazakistan, Orta Asya’da “yeşil finans” liderliği hedeflemektedir.

Kısa ve Uzun Vadeli Sonuçlar

Kısa Vadeli: Bankaların sürdürülebilirlik departmanları kuruluyor, ESG raporlama yazılımlarına geçiliyor, bankalar yeşil projelere daha düşük faiz uyguluyor.
Uzun Vadeli: Sürdürülebilir tahvil piyasasının kurumsallaşması, düşük karbonlu sanayi yatırımları, uluslararası finans kuruluşlarının ülkeye ilgisinin artması.

Alternatif Görüşler ve Senaryolar

Senaryo A – Sürdürülebilir Finansın Hızlı Entegrasyonu:
Kazakistan, ESG düzenlemelerini yasal zorunluluk haline getirir. Bankalar ESG performans skorlarına göre kredi verir. Yeşil tahvil ihracı yaygınlaşır. Şirketler “Sustainability Reporting” belgeleriyle uluslararası yatırım alır.

Senaryo B – Yüzeysel Uyum ve Riskli Gelecek:
ESG belgeleri şeklen hazırlanır, uygulama sahada yetersiz kalır. Yatırımcı güveni zedelenir, ülkenin yeşil finans kapasitesi zayıf kalır. Bu durumda ihracat kısıtlanabilir, karbon vergileri maliyetleri artırabilir.

Olası Riskler ve Fırsatlar

Riskler:

ESG’nin yalnızca pazarlama aracı olarak görülmesi,
Yasal altyapının eksikliği, denetim mekanizmalarının zayıflığı,
Küçük ölçekli bankaların kapasite eksiklikleri.

Fırsatlar:

Yeşil finansman üzerinden düşük faizli uluslararası krediler,
“Yeşil Bankacılık” segmenti oluşturulması,
AB, Çin ve Orta Asya arasında ESG köprüsü kurma fırsatı.

Sonuç ve Değerlendirme

Kazakistan’da ESG yatırımlarının yükselişi, sadece çevresel sürdürülebilirlik açısından değil, finansal istikrar ve küresel entegrasyon bakımından da büyük önem taşımaktadır. Bankaların bu dönüşümde oynadığı rol kritik önemdedir. Hem risk yönetimi hem de yeni finansal ürün geliştirme konusunda ESG bakış açısı artık temel bir gereklilik haline gelmiştir.

Yapılması Gerekenler

Kısa Vadede:

ESG raporlamasını teşvik eden regülasyonlar çıkarılmalı,
Bankalara ESG puanlama sistemleri getirilerek kredi politikaları bu puanlara bağlanmalı,
Merkez Bankası öncülüğünde ESG için ulusal rehber oluşturulmalı.

Uzun Vadede:

Yeşil tahvil ve sosyal tahvil piyasaları kurumsallaşmalı,
Tüm büyük bankalara TCFD ve ISSB standartlarına uyum zorunluluğu getirilmeli,
Üniversitelerde ESG finansmanı ve sürdürülebilirlik temalı programlar oluşturulmalı.

Kaynakça

EBRD Kazakistan Sürdürülebilir Finans Raporu (2023)
Astana Uluslararası Finans Merkezi (AIFC) Yayınları
Kazakistan Merkez Bankası ESG Rehberi (2024)
UN PRI (Principles for Responsible Investment) – Orta Asya Raporu
IFC – ESG Investment Toolkit for Emerging Markets
OECD Green Finance and Investment Report (2022)

Gülşah Bakırlı-ProPM Proje

https://www.linkedin.com/in/g%C3%BCl%C5%9Fah-b-577a37139/

https://www.linkedin.com/company/propm-i%CC%87n%C5%9Faat-enerji-m%C3%BChendislik-proje-y%C3%B6netimi-dan%C4%B1%C5%9Fmanl%C4%B1k-hizmetleri/?viewAsMember=true

KAZAKİSTAN’DA ESG (Çevresel, Sosyal ve Yönetişim) YATIRIMLARININ YÜKSELİŞİ VE FİNANSAL KURUMLARIN ROLÜ