KAZAKİSTAN’DA KURUMSAL YÖNETİM SİSTEMLERİNİN YAYGINLAŞMASI VE ISO SERTİFİKALARININ ROLÜ

Giriş

Günümüzde kurumsal yönetim anlayışı, sadece özel sektör firmaları için değil, aynı zamanda kamu kurumları ve devlet destekli şirketler için de stratejik bir zorunluluk haline gelmiştir. Kalite, çevre, enerji ve bilgi güvenliği gibi alanlarda kurumsal yönetim sistemleri, uluslararası rekabette avantaj sağlamanın, riskleri azaltmanın ve sürdürülebilir kalkınmanın vazgeçilmez araçlarıdır. Bu bağlamda ISO standartlarına dayalı yönetim sistemleri, hem iç süreçlerin disipline edilmesini hem de dış paydaşlara güven verilmesini sağlar.

Kazakistan, Orta Asya’nın en büyük yüzölçümüne sahip ve enerji ile doğal kaynaklara dayalı bir ekonomidir. Ancak son yıllarda ülkenin rekabet gücünü artırmak, yatırım çekmek ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak için kurumsallaşma yönünde önemli adımlar attığı görülmektedir. Bu sürecin merkezinde ise ISO 9001 (Kalite Yönetim Sistemi), ISO 14001 (Çevre Yönetim Sistemi), ISO 50001 (Enerji Yönetim Sistemi) ve ISO 27001 (Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi) gibi uluslararası kabul görmüş standartlar yer almaktadır.

Bu analiz, Kazakistan’da yönetim sistemlerinin yaygınlaşma sürecini, sanayi ve kamu kurumlarındaki etkilerini, bu sistemlerin ekonomik ve sosyal faydalarını ortaya koymayı ve gelişime açık alanları değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Bağlam ve Arka Plan

Kazakistan’da ISO standartlarına dayalı yönetim sistemleri 2000’li yılların başında özellikle enerji, petrol, maden ve inşaat sektörlerinde yabancı yatırımcıların etkisiyle benimsenmeye başlamıştır. 2010 sonrasında devletin teşvikleriyle bu sistemler KOBİ’lere ve kamu kurumlarına da yayılmıştır. Özellikle EXPO 2017 Astana fuarının sürdürülebilirlik teması, ISO 14001 ve ISO 50001 gibi standartlara olan ilgiyi artırmıştır.

2020 sonrası dönemde ise Kazakistan hükümeti, dijital dönüşüm, yeşil ekonomi ve kamu hizmetlerinde kalite iyileştirmesi hedefleri doğrultusunda yönetim sistemlerini stratejik öncelikler arasına almıştır.

Kazakistan, SSCB’den bağımsızlığını kazandıktan sonra yönetimsel olarak merkeziyetçi ve hiyerarşik bir kamu yapısını miras almıştır. Ancak küresel ticaretin ve uluslararası standartların gerekleri, bu yapının daha esnek, ölçülebilir ve süreç odaklı hale gelmesini zorunlu kılmıştır. Aynı zamanda ülkenin AB, Çin ve Türk devletleriyle geliştirdiği ekonomik ilişkiler de ISO standartlarının benimsenmesini teşvik etmiştir.

Veriler ve Temel Bulgular

Somut Veriler ve Gözlemler

2024 itibarıyla Kazakistan’da ISO 9001 sertifikasına sahip işletme sayısı yaklaşık 5.400’dür.
ISO 14001 (Çevre) sertifikasına sahip kurum sayısı 1.300 civarındadır.
ISO 50001 (Enerji Yönetimi) sistemine sahip firma sayısı 180’in üzerindedir.
Kamu sektöründe 25’ten fazla kurum, hizmet kalitesini artırmak için ISO 9001’i uygulamaktadır.
ISO 27001 (Bilgi Güvenliği) standardı bankacılık, kamu bilişim altyapısı ve enerji iletim sistemlerinde uygulanmaya başlanmıştır.
Eğitim, sağlık ve belediye hizmetlerinde kalite yönetimi uygulamaları pilot projeler kapsamında yaygınlaştırılmaktadır.

2010’lu yılların başında ISO sistemleri yalnızca belirli sektörlerle sınırlıyken, bugün kamu hizmetlerinden lojistiğe kadar geniş bir alanda uygulanmaktadır. Kurumlar, artık belgeyi sadece dış pazara girmek için değil, iç verimlilik ve stratejik yönetim için de kullanmaya başlamıştır.

Neden-Sonuç İlişkisi

Sebepler

Uluslararası Rekabet Baskısı: İhracat yapan firmalar için ISO belgeleri müşteri ve pazar erişimi açısından zorunlu hale gelmiştir.
Yatırım ve Fon Kaynağı Gereksinimi: Uluslararası finans kuruluşları (EBRD, IFC vb.), ISO sertifikalı firmaları daha az riskli olarak değerlendirmektedir.
Kamuda Etkinlik ve Hesap Verebilirlik İhtiyacı: Kamu kurumları, hizmet kalitesini artırmak ve denetim süreçlerini kolaylaştırmak için süreç temelli yönetim sistemlerine yönelmektedir.
Yeşil Dönüşüm Hedefleri: Kazakistan’ın 2060 karbon nötr hedefi, çevre ve enerji yönetim sistemlerinin yaygınlaşmasını gerektirmektedir.
Dijitalleşme ve Bilgi Güvenliği Gerekliliği: Artan dijital hizmetler, bilgi güvenliği sistemlerini zorunlu hale getirmiştir.

Kısa ve Uzun Vadeli Sonuçlar

Kısa Vadeli: Süreçlerde disiplin, iç denetim yapısının güçlenmesi, müşteri şikayetlerinde azalma, çalışan tatmininde artış.
Uzun Vadeli: Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkı, düşük karbon ekonomisine geçiş, kamu hizmetlerinde şeffaflık, ihracat kapasitesinde artış.

Alternatif Görüşler ve Senaryolar

Senaryo A – Stratejik Yönetim Sistemleri Dönemi:
Kazakistan, ulusal kalite ve sürdürülebilirlik politikaları kapsamında tüm kamu kurumları ve sanayi kuruluşlarına entegre yönetim sistemlerini zorunlu kılar. ISO belgeleri sadece belge değil, bir strateji aracı olarak kullanılır. Kamu ihalelerinde bu sistemler ön şart haline gelir.

Senaryo B – Belgede Kalır, Uygulama Yetersiz:
Sistemler şeklen uygulanır, saha uygulamaları eksik kalır. Üst yönetim desteği zayıf olur. Bu durumda, çalışanlar sistemleri sahiplenmez, verimlilik düşer, sürdürülebilir fayda sağlanamaz.

Riskler ve Fırsatlar

Riskler:

Yeterli uzman personel ve eğitim altyapısının olmaması
Yönetim sistemlerinin kağıt üzerinde kalması
Sürekli iyileştirme kültürünün yerleşmemesi

Fırsatlar:

ISO sistemlerinin içselleştirilmesiyle verimlilik artışı
Kamu hizmetlerinde vatandaş memnuniyetinin artması
Yeşil ekonomiye geçiş sürecinde çevre ve enerji sistemlerinin kilit rol oynaması
Uluslararası pazarlarda Kazak firmalarının daha rekabetçi hale gelmesi

Sonuç ve Değerlendirme

Kazakistan’da kurumsal yönetim sistemlerinin yaygınlaşması, ülkenin hem ekonomik hem de kurumsal modernleşme sürecine katkı sağlamaktadır. ISO standartları yalnızca bir belge değil, kurumsal yönetim kalitesini artıran birer araç olarak değerlendirilmelidir. Sanayi, kamu ve hizmet sektörlerinin bu sistemleri uygulaması, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada kaldıraç etkisi yaratacaktır.

Yapılması Gerekenler

Kısa Vadede:

Kamu sektöründe yönetim sistemleri için rehber dokümanlar hazırlanmalı
KOBİ’ler için ISO sistemlerine geçişte danışmanlık ve teşvik programları uygulanmalı
ISO sistemlerine dair yerli eğitim merkezleri oluşturulmalı

Uzun Vadede:

“Kazakistan Ulusal Kalite Politikası” kapsamında tüm sektörlerde entegre yönetim sistemleri yaygınlaştırılmalı
Akreditasyon ve denetim mekanizmaları güçlendirilmeli
Üniversitelerde kalite yönetimi, enerji verimliliği ve bilgi güvenliği sistemleri konularında lisansüstü programlar açılmalı

Kaynakça

Kazakistan Ulusal İstatistik Bürosu, Kurumsal Belgeler ve Yönetim Sistemleri Raporu (2023)
ISO.org – Global Management System Certifications Database
Astana International Financial Centre – Sürdürülebilirlik Stratejisi (2024)
UNIDO – ISO 50001 Uygulama Rehberi Orta Asya Sürümü
EBRD Kazakistan Yeşil Ekonomi Girişimi Raporları
OECD Kazakistan Kamu Yönetimi Reformları Raporu (2022)

Vusal Abbaszada- Yönetim Sistemleri Uzmanı

https://www.linkedin.com/in/v%C3%BCsal-abbaszad%C9%99-99704a2b0/